Promemoria: dłuższa forma Mszy Wigilijnej Niedzieli Zesłania Ducha Świętego

W 2008 r. w łacińskim Missale Romanum (editio typica III, emendata) Stolica Apostolska opublikowała Supplementum z tekstami dłuższej formy Mszy Wigilijnej Niedzieli Zesłania Ducha Świętego. Teksty te zawierają m.in. rozbudowaną liturgię słowa (4 czytania ze Starego Testamentu przed Epistołą i Ewangelią) z oracjami przed czytaniami na wzór liturgii słowa Wigilii Paschalnej. Polski przekład wspomnianych tekstów został zatwierdzony (łac. approbatio) w dn. 14 marca 2018 r. przez Konferencję Episkopatu Polski podczas 378. Zebrania Plenarnego, odbywającego się w Warszawie w dniach 13-14 marca 2018 r., uchwałą nr 25/378/2018, i przesłany do Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów celem potwierdzenia (łac. confirmatio). Kongregacja w dn. 2 kwietnia 2019 r. potwierdziła polskie tłumaczenie odnośnych oracji oraz pozostałych tekstów formularza.

Z chwilą potwierdzenia przez Stolicę Apostolską tłumaczenie uzyskało moc obowiązującą i odtąd w języku polskim należy używać tego formularza, jeśli sprawuje się Mszę Wigilijną w dłuższej formie. Tymczasowo formularza nie ma w drukowanej księdze Mszału, dlatego zanim znajdzie się on w księdze, można posługiwać się wydrukiem z załączonego pliku, z zachowaniem staranności co do godnego wyglądu i przechowywania tekstu jako załącznika do Mszału.

Dla użytku duszpasterzy, celem ułatwienia recepcji nowego formularza, do niniejszego komunikatu załącza się, oprócz tekstów liturgicznych także komentarz do nowego formularza, autorstwa ks. dr Sławomira Jeziorskiego z Rzeszowa. W punkcie 3 tego opracowania znajduje się liturgiczna synteza treści święta, którą można wykorzystać jako komentarz liturgiczny.

Przypomina się, że zgodnie z rubryką nr 1 wspomnianego formularza, użycie dłuższej formy Mszy Wigilii Niedzieli Zesłania Ducha Świętego jest możliwością, a nie obowiązkiem (zob. rubryka nr 1: "W kościołach, w których sprawuje się Mszę Świętą w formie dłuższej, można ją celebrować w następujący sposób...")

Załączniki:

1. Teksty liturgiczne na dłuższą formę Wigilii Zesłania Ducha Świętego

2. Komentarz teologiczny do nowego formularza

Bp Adam Bałabuch
Przewodniczący
Komisji ds. Kultu Bożego
i Dyscypliny Sakramentów 

Świdnica, dnia 25 maja 2020 r.

 TEKSTY NA MSZĘ WIGILIJNĄ

NIEDZIELI  ZESŁANIA  DUCHA  ŚWIĘTEGO 

(Dekret Kongr. ds. Kultu Bożego i Dysc. Sakr. Prot. nr 173/18, 2 kwietnia 2019 r., z korektą Kom. Lit. KEP z dn. 21.05.2020)

1. W kościołach, w których sprawuje się Mszę Świętą w formie dłuższej, można ją celebrować w następujący sposób:

2. a) Jeśli Mszę Świętą bezpośrednio poprzedzają I Nieszpory, odprawiane w chórze lub wspólnie, można je rozpocząć od wersetu wprowadzającego i hymnu O Stworzycielu, Duchu, przyjdź, albo od śpiewu na wejście Miłość Boża lub Gdy objawię wśród was swoją świętość, połączonego z procesją na wejście i pozdrowieniem kapłana. W obu przypadkach opuszcza się akt pokuty (zob. OWLG nr 94 i 96).

Następnie odmawia się psalmodię Nieszporów, po której opuściwszy krótkie czytanie oraz akt pokuty i – według uznania –  również Panie, zmiłuj się nad nami, kapłan wypowiada modlitwę: Wszechmogący, Boże, spraw, niech zajaśnieje, jak w Mszy wigilijnej.

3. b) Jeśli Msza Święta rozpoczyna się w zwykły sposób, po Panie, zmiłuj się nad nami, kapłan wypowiada modlitwę: Wszechmogący, Boże, spraw, niech zajaśnieje, jak w Mszy wigilijnej.

Następnie kapłan może zachęcić lud zwracając się w tymi lub podobnymi słowami:

Drodzy bracia i siostry, rozpoczynając Wigilię Zesłania Ducha Świętego, za przykładem Apostołów i uczniów, którzy razem z Maryją, Matką Jezusa, trwali na modlitwie oczekując Ducha obiecanego przez Pana, w pokoju serca wysłuchajmy teraz słowa Bożego. Rozważajmy, jak wielkie rzeczy uczynił Bóg dla swojego ludu i módlmy się, aby Duch Święty, którego Ojciec posłał, jako pierwszy dar dla wierzących, udoskonalał swoje dzieło na świecie.

4. Następują czytania, których wybór znajduje się w Lekcjonarzu. Lektor udaje się na ambonę i wykonuje czytanie. Potem psałterzysta lub kantor śpiewapsalm, a lud powtarza refren. Następnie wszyscy wstają. Kapłan mówi Módlmy się i wszyscy przez pewien czas modlą się w ciszy; potemodmawia modlitwę odpowiadającą czytaniu.

Zamiast psalmu responsoryjnego można zachować przez pewien czas święte milczenie, nie zachowując w tym przypadku ciszy po wezwaniu Módlmy się.

Modlitwy po czytaniach

5. Po pierwszym czytaniu (Pomieszanie języków przy budowie wieży Babel: Rdz 11, 1-9) i psalmie (Ps 33 [32], 10-11. 12-13. 14-15; R. por. 12: Szczęśliwy naród wybrany przez Pana).

Módlmy się:

Spraw, prosimy, wszechmogący Boże, aby Twój Kościół, zjednoczony na wzór jedności Ojca i Syna i Ducha Świętego, † był zawsze tym świętym ludem, który jaśnieje przed światem jako znak Twojej świętości i jedności, * oraz prowadzi go ku doskonałemu umiłowaniu Ciebie. Przez Chrystusa Pana naszego.

W. Amen.

6. Po drugim czytaniu (Bóg zstępuje na górę Synaj w ogniu: Wj 19, 3-8a. 16-20b) i pieśni (Dn 3, 52. 53-54. 55-56; R. por. 52b: Chwalebny jesteś, wiekuisty Boże) lub psalmie (Ps 19 [18], 8-9. 10-11; R. por. J 6, 68c: Słowa Twe, Panie, dają życie wieczne).

Módlmy się:

Boże, Ty w ogniu błyskawic dałeś Mojżeszowi na Górze Synaj starodawne prawo, a dziś w płomieniach Ducha objawiłeś nowe przymierze; † spraw, prosimy, abyśmy zawsze płonęli tym Duchem, którego w cudowny sposób zesłałeś na Twoich Apostołów, * a nowy Izrael, zebrany ze wszystkich narodów, niech przyjmie z radością wieczne przykazanie Twojej miłości. Przez Chrystusa Pana naszego.

W. Amen.

7. Po trzecim czytaniu (Duch daje życie: Ez 37, 1-14) i psalmie (Ps 107 [106], 2-3. 4-5. 6-7. 8-9; R. por. 1: Chwalmy na wieki miłosierdzie Pana, lub Alleluja).

Módlmy się:

Panie, Boże Zastępów, Ty podnosisz to, co upadłe, a podźwignięte podtrzymujesz, † wspomóż odnowę ludów w uwielbianiu Twojego Imienia, * aby wszyscy, którzy obmywają się wodą chrztu świętego,  kierowali się zawsze Twoim natchnieniem. Przez Chrystusa Pana naszego.

W. Amen.

Albo:

Boże, Ty nas odrodziłeś słowem życia, ześlij na nas Twojego Ducha Świętego, † abyśmy, postępując w jedności wiary, * osiągnęli wieczne zmartwychwstanie chwalebnego ciała. Przez Chrystusa Pana naszego.

W. Amen.

Albo:

Boże, niech Twój lud zawsze się raduje odnowioną przez Twojego Ducha Świętego młodością duszy, † aby ciesząc się  teraz z odzyskanej chwały przybranych dzieci, *  oczekiwał na dzień zmartwychwstania z niewzruszoną nadzieją radości wiecznej. Przez Chrystusa, Pana naszego.

W. Amen.

8. Po czwartym czytaniu (Wyleję Ducha mojego: Jl 3, 1-5) i psalmie (Ps 104 [103], 1-2a. 24 i 35c. 27-28. 29b-30; R. por. 30: Niech zstąpi Duch Twój i odnowi ziemię, lub Alleluja).

Módlmy się:

Prosimy Cię, Boże, spełnij swoją obietnicę, † i spraw, aby Duch Święty przybywając do nas, * uczynił nas wobec świata świadkami Ewangelii naszego Pana Jezusa Chrystusa. Który z Tobą żyje i króluje na wieki wieków.

W. Amen.

9. Następnie kapłan intonuje hymn Chwała na wysokości Bogu.

10. Po zakończeniu hymnu kapłan wypowiada w zwykły sposób kolektę: Wszechmogący, wieczny Boże, Ty chciałeś, jak w Mszy wigilijnej.

11. Następnie lektor wykonuje czytanie z Listu św. Pawła Apostoła do Rzymian (8, 22-27) i Msza Święta sprawowana jest jak zwykle.

12. Jeśli Nieszpory łączy się z Mszą Świętą, po Komunii i związanej z nią antyfonie W ostatnim dniu święta, śpiewa się Pieśń Maryi wraz z antyfoną z Nieszporów Przybądź, Duchu Święty; następnie odmawia się modlitwę po Komunii i wszystko inne jak zwykle.

13. Można udzielić uroczystego błogosławieństwa nr 9. Na zakończenie Mszy Świętej diakon albo – gdy jest on nieobecny – sam kapłan odsyła lud słowami:

Idźcie w pokoju Chrystusa, alleluja, alleluja.

W. Bogu niech będą dzięki, alleluja, alleluja.

Wigilia Zesłania Ducha Świętego - inspiracja dla życia i misji Kościoła 

Komentarz do nowego formularza liturgicznego 

Wprowadzenie

Jedną ze zmian obecnych w ostatnim wydaniu łacińskiego mszału rzymskiego (2008) jest specjalny dodatek pozwalający na celebrację przedłużonej formy Wigilii Zesłania Ducha Świętego. Chociaż początki takiej celebracji sięgają starożytności, to jednak w przypadku proponowanego formularza możemy mówić o swoistej nowości.

1. Historyczny zarys celebracji

Przedłużona celebracja wigilii Pięćdziesiątnicy znana była już w czasach pierwszych sakramentarzy („przodków” dzisiejszych mszałów) i sięgała prawdopodobnie V wieku. Jej powstanie łączyło się jednak nie tyle z samym wydarzeniem Zesłania Ducha Świętego, ile z celebracją sakramentów inicjacji chrześcijańskiej tych katechumenów, którzy nie mogli uczestniczyć w liturgii Wielkiej Nocy. Stąd charakter nocnej celebracji ostatniego dnia okresu wielkanocnego był typowo chrzcielny, niektóre czytania biblijne i teksty były wprost zapożyczone z Wigilii Paschalnej, a sam obrzęd był nazywany „małą paschą”. Nawet jeśli z czasem same obrzędy inicjacji nie były już celebrowane, Wigilia Pięćdziesiątnicy w swoim chrzcielnym charakterze była obecna w Mszale Piusa V aż do reformy liturgicznej Wielkiego Tygodnia w 1955 roku. Wówczas to, dla uwydatnienia jedynej Paschy w ciągu roku, Pius XII polecił usunąć przedłużoną formę celebracji Wigilii Pięćdziesiątnicy, pozostawiając jedynie formularz mszalny z dwoma czytaniami. Zmiany te znalazły swój oddźwięk w Mszale rzymskim z 1962 roku, a w ślad za nim, w pierwszych wydaniach Mszału Pawła VI.

            Pierwsze próby przywrócenia przedłużonej formy celebracji Wigilii Pięćdziesiątnicy pojawiły się jeszcze w latach osiemdziesiątych XX wieku. Wówczas, w biuletynie Kongregacji Kultu Bożego „Notitiae”, zostały opublikowane modlitwy dla takiej celebracji. Godny zauważenia jest jednak fakt, że tym razem celebracja miała wyrażać charakter pneumatologiczny. Teksty zamieszczone w watykańskim biuletynie czekały ostatecznie trzydzieści lat, aby w 2008 roku zostać włączone do Mszału Pawła VI. W ten sposób z jednej strony został przywrócony starożytny zwyczaj przedłużonej celebracji wigilijnej, z drugiej jednak jej charakter został dostosowany do uroczystości Pięćdziesiątnicy.

2. Struktura

Celebracja Wigilii Zesłania Ducha Świętego, charakteryzuje się przede wszystkim rozbudowaną liturgią słowa, która w swojej strukturze przypomina nieco liturgię słowa Wigilii Paschalnej. Cztery czytania ze Starego Testamentu (dwa z Pięcioksięgu oraz dwa z Proroków) zostały dopełnione psalmami oraz modlitwami. Całość rozpoczyna kolekta „Wszechmogący, Boże, spraw, niech zajaśnieje”, sięgająca swoimi korzeniami Sakramentarza gregoriańskiego (VIII-IX wiek), a obecna także w Mszale Piusa V. To ona wprowadza do wspomnianych czytań, na zakończenie których śpiewa się hymn Chwała na wysokości Bogu. Bezpośrednio po śpiewieproklamowana jest druga z kolekt „Wszechmogący, wieczny Boże, Ty chciałeś”, która – będąc nieobecną w Mszale Piusa V – została zaczerpnięta z Sakramentarza z Werony (VI wiek). Liturgia Słowa dopełniona jest lekturą Listu do Rzymian oraz proklamacją Ewangelii św. Jana. Pozostałe teksty modlitw także posiadają spory walor teologiczny. Modlitwa nad darami, choć swymi początkami sięga Sakramentarza z Gellone (VIII wiek) to jednak została zmodyfikowana tak, aby ukazać jasny związek pomiędzy darem Ducha Świętego, Eucharystią oraz chrześcijańskim życiem inspirowanym Niebieskim Darem. Podobny akcent znajdujemy w modlitwie po Komunii zaczerpniętej z liturgii ambrozjańskiej.

Dopełnieniem tekstów liturgicznych jest prefacja, łącząca w sobie dwa starożytne teksty z Sakramentarza gelazjańskiego (VII wiek) oraz Sakramentarza gregoriańskiego, a także biblijne antyfony: na wejście oraz na Komunię.

Celebracja w swojej strukturze jest spójna i prezentuje bardzo konkretną myśl teologiczną, która będąc prawem modlitwy (lex orandi) jest zarazem klarowną inspiracją dla chrześcijańskiego życia (lex vivendi).

3. Komentarz teologiczny do celebracji

Celebracja Wigilii Pięćdziesiątnicy jest prawdziwym oczekiwaniem, a zarazem epifanią Ducha Świętego. Już pierwsza prośba zgromadzenia jest wołaniem o objawienie się Boga. Choć modlitwa ta ujmuje prośbę nieco intuicyjnie, wyrażając obecność Pana w symbolicznym języku światła, to jednak jest wyrazem konkretnego pragnienia wspólnoty. Tak usposobione zgromadzenie poddaje się Słowu, słuchając czterech lekcji ze Starego Testamentu.

Czytania, które są przewidziane na ten wieczór, mają swoje odniesienie do opisu Pięćdziesiątnicy zawartego w Dziejach Apostolskich (Dz 2,1-4): opowiadanie o wieży Babel (Rdz 11,1-9) nawiązuje do rozumienia mowy Apostołów przez ludy zgromadzone w Jerozolimie w dniu Pięćdziesiątnicy, przymierze na Synaju (Wj 19,3-8a.16-20b) jest tłem teologicznym dla obrazu ognistych języków, z kolei proroctwo Joela (Jl 3,1-5) inspiruje mowę św. Piotra. Trzy czytania dopełnione są wizją wyschłych kości proroka Ezechiela (Ez 37,1-14), w którym Duch objawia się jako Ożywiciel i Sprawca jedności. Starotestamentalne czytania omawianej celebracji, dzięki psalmom i modlitwom, które je interpretują, tworzą spójną całość. Główną myślą teologiczną, która je łączy, jest wizja Ducha Świętego objawiającego się w historii zbawienia zarówno w czasach Izraela jak i Kościoła. To On działając w sercach wierzących, buduje jedność, udziela charyzmatów i czyni prawdziwych świadków Jezusa. Duch Święty widziany jest więc jako „dusza” Kościoła i zwornik Jego jedności.

Lektura i medytacja tekstów biblijnych prowadzi do modlitwy, która jest odpowiedzią na nie. W ten sposób Kościół podejmuje błaganie, aby ten Duch, który objawił się w historii zbawienia, napełnił zebrane na celebracji Pięćdziesiątnicy zgromadzenie. Odpowiedź na takie wołanie przychodzi najpierw poprzez Ewangelię, a następnie przez celebrację Liturgii Eucharystycznej. Takie całościowe spojrzenie ukazuje, że dar Ducha Świętego jest udzielany Kościołowi w liturgicznym wydarzeniu Jezusa Chrystusa.

Wskazany wymiar chrystologiczno-pneumatologiczny Wigilii objawia się w trzech kluczowych momentach celebracji. Pierwszy ma miejsce w obrzędach wstępnych. W nich zgromadzenie prosi, aby rozbłysnął nad zgromadzonymi blask chwały Ojca. Prośba Kościoła po raz pierwszy spełnia się w Ewangelii, kiedy to w proklamowanym tekście centralne miejsce zajmuje Chrystus. W tym momencie blask chwały Ojca – Jego Syn - rozbłyska i objawia się jako źródło Ducha Świętego. On sam woła: „Jeśli ktoś jest spragniony, a wierzy we Mnie – niech przyjdzie do Mnie i pije... A powiedział to o Duchu...” (J 7, 37-39). Trzeci znaczący moment to Komunia Święta, podczas której w antyfonie przywołane są słowa Jezusa wypowiedziane przez Niego w Ewangelii. W ten sposób moment Komunii staje się realizacją tajemnicy Pięćdziesiątnicy: obiecany dar Ducha Świętego zostaje dany Kościołowi poprzez wydarzenie sakramentalne. Innymi słowy, obecność sakramentalna Chrystusa w Jego Ciele i Krwi staje się wypełnieniem Słowa Ewangelii. To właśnie obrzęd Komunii świętej jest tym momentem, w którym wierzący zbliżają się do Pana, aby z Jego wnętrza zaczerpnąć Ducha Świętego. Świadome i hojne otwarcie się na Niebieski Dar (munus caelestis) jest tą postawą, dzięki której może On dzisiaj dokonywać tego, czego dokonywał w początkach Kościoła: budować jedność wierzących, czyniąc ich prawdziwie świadkami Zmartwychwstałego.

Podsumowanie

Pięćdziesiątnica celebrowana w Mszy wigilijnej objawia się jako celebracja Paschy Pana w jej aspekcie daru. Duch Święty nie przychodzi z bliżej nieokreślonego źródła, ale z wnętrza Jezusa Chrystusa, z Jego Paschy. Misterium śmierci i zmartwychwstania, które w noc Paschalną dokonało się w Jezusie Chrystusie, w dniu Pięćdziesiątnicy jest podarowane Kościołowi. Pan, udzielając swojego Ducha, dzieli się swoją Paschą ze swoim ludem. Innymi słowy, Zbawiciel, napełniając Kościół Duchem Świętym w sakramentalnym znaku Komunii, daruje Mu paschalne życie. Wspólnota wierzących nie może tego życia zachować jedynie dla siebie. Życie darowane przez Pana dąży do tego, aby zostać podarowane światu. Stąd Pięćdziesiątnica jest prawdziwym początkiem misji chrześcijan w świecie. To początek misji, która rodzi się z miłości otrzymanej, wyraża się w zaangażowaniu na rzecz jedności, staje się świadectwem wobec świata, otwierając przed nim perspektywę wieczności.

Ks. dr Sławomir Jeziorski, Rzeszów