W Żałem we wczesnym średniowieczu istniał gród, grodzisko zachowało się na skraju jeziora. W 1825 r. wzmiankowano ruiny budowli, być może zamku Żelskich.
Pierwotna świątynia pw. św. Wojciecha powstała zapewne już w XIII w. jako świątynia grodowa. Miejscowość wymieniona została po raz pierwszy w 1252 r. Z 1450 r. pochodzi pierwsza wzmianka źródłowa o wikariuszu Mikołaju. Biskup płocki Wincenty Przerębski herbu Nowina 13 kwietnia 1502 r. odnowił erekcję parafii, do której należało wówczas 7 wiosek, a uposażenie proboszcza stanowiły 3 łany ziemi.
W 1598 r. drewniany, konsekrowany kościół, istniejący już w 1564 r., wymagał nowego sufitu. Kolejną świątynię pw. św. Anny i św. Wojciecha wzniesiono ok. 1680 r. W II połowie XVIII w. ks. Antoni Lisicki, obok stojącego jeszcze starego kościoła, zbudował nowy, konsekrowany w 1780 r. przez biskupa sufragana Michała Jana Nepomucena Żurawskiego herbu Trzaska. Obiekt miał rozmiary 18 x 10 m; wewnątrz umieszczono trzy ołtarze przeniesione ze starej świątyni.
Już w 1912 r. rozpoczęto zbiórkę materiałów na budowę nowej świątyni, co przerwała I wojna światowa. Do tej idei powrócił ks. Eustachy Grochowski po wizytacji kanonicznej biskupa płockiego Antoniego Juliana Nowowiejskiego w 1923 r. W 1925 r. projekt został zamówiony u architekta Jarosława Wojciechowskiego z Warszawy, zaś w czerwcu 1929 r. rozpoczęto wykopy pod fundamenty nowej świątyni na placu, ofiarowanym przez sukcesorów folwarku Żałe po śmierci Adolfa Chełmickiego. Biskup sufragan Leon Wetmański 29 sierpnia 1931 r. poświęcił kamień węgielny, w 1936 r. zasklepiono budowlę, wykonano tynki i witraże według projektu J Śliwińskiego. Kościół został poświęcony przez ks. Stanisława Gogolewskiego, dziekana rypińskiego, 14 marca 1937 r., zaś konsekracji dokonał biskup sufragan płocki Leon Wetmański 1 czerwca 1939 r. Stary kościół rozebrano w 1938 r. W 1936 r. ufundowano ołtarz główny, wykonany przez Piotra Dąbka z Brodnicy, z użyciem elementów ołtarza ze starego kościoła. W polu centralnym obraz św. Anny (mal. ks. A. Dmochowskiego z Płocka); w 1939 r. dorobiono mensę kamienną i konsekrowano go. W kaplicy bocznej ołtarz Serca Jezusowego, wykonany przez Piotr Dąbka.
W 1948 r. kościół został otynkowany. 8 maja 1950 r. pożar uszkodził prezbiterium i główny ołtarz. Po tym wydarzeniu w 1950 r. polichromię wykonano według projektu Władysława Drapiewskiego (odnowiona w 1993 r.), w latach 1954-1955 w 1956 r. ufundowano nowy ołtarz główny w miejsce spalonego, z obrazem św. Anny (mal. Leon Drapiewski z Poznania) oraz ołtarz boczny ku czci Matki Bożej (wykonali: Zofia i Zbigniew Kowalscy z Krakowa); obok ołtarza bocznego obrazy Matki Bożej (ze starego kościoła) i NMP Nieustającej Pomocy, przywieziony z Rzymu w 1903 r., pobłogosławiony przez papieża Leona XIII. W 1957 r. zakupiono ołtarz boczny ku czci św. Józefa (wykonali: Zofia i Zbigniew Kowalscy z Krakowa); obok ołtarza obrazy: św. Andrzeja Boboli i św. Stanisława Kostki. Resztę wyposażenia wnętrza stanowią: ambona i trzy konfesjonały. W 1960 r. założono posadzkę terakotową, zaś w 1964 r. zakupiono trzy nowe dzwony: „Stanisław-Wojciech”, „Wniebowzięta”, „Anna”. W 1966 r. Zygmunt Kamiński z Warszawy wykonał 15-głosowe organy o trakturze pneumatycznej. Chrzcielnica z drewna z 1937 r.
Dekretem biskupa płockiego Bogdana Mariana Sikorskiego z 2 czerwca 1976 r. wioski: Brzuze i Lisiaki zostały odłączone od parafii Żałe i przyłączone do parafii Ostrowite.
Na początku XXI w., w latach 2000-2018, w świątyni odnowiono wszystkie ołtarze, wstawiono nowe ławki wzdłuż ścian i zakupiono nowe żyrandole. Zostało też odnowione ogrodzenie kościoła i cmentarza parafialnego oraz położono polbruk przy tych obiektach.
W czasie wojny po aresztowaniu ks. prefekta Mariana Jaroszka w październiku 1939 r., który przeżył obóz koncentracyjny w Dachau i po wyzwoleniu powrócił do parafii, nabożeństwa w Żałem odprawiał najpierw sam jej proboszcz, ks. Eustachy Grochowski, a po jego śmierci od 1941 r. ks. W. Kalinowski z diecezji chełmińskiej, duszpasterzujący w Rogowie.
Drewnianą kaplicę pw. św. Jakuba w Studziance (Kleszczynie) zbudowany w 1704 r. z fundacji Jana Działokowskiego odnowił w 1720 r. Franciszek Działokowski, co poświadcza napis na wewnętrznej belce kaplicy. Swoją nazwę Studzianka wzięła od studni, którą zaopatrywało i wciąż zaopatruje znane już w XVI w. źródełko z wodą, po którą przybywali pielgrzymi z różnych zakątków świata, sanktuarium stoi bowiem na szlaku św. Jakuba. W 1725 r. miało tu mieszkać trzech pustelników. Kościół remontowano w 1842 r. zakładając nowe podwaliny i blaszany dach, który zmieniono w 1931 r. W 1905 r. zbudowano nowy ołtarz w stylu renesansowym, a w 1907 r. zakrystię. W latach 30. XX w. nowe fundamenty, blachę na dach i renowację świątyni przeprowadził ks. Eustachy Grochowski. W kaplicy znajduje się słynący łaskami obraz Świętej Rodziny. Oryginał pochodził z początku XVIII w.; w 1904 r. wykonano jego kopię (mal. Milewski), zaś poświęcił go 8 kwietnia 1905 r. ks. Józef Rościszewski, dziekan rypiński. Obok obrazu umieszczone są liczne wota z XVIII-XX w. W pobliżu kaplicy znajduje się źródło, a obok niego murowana kapliczka, wzniesiona w 1907 r. przez ks. Franciszka Wiktora Borysowicza; barokowy krucyfiks pochodzi z XVIII w. Komisja powołana przez biskupa płockiego Andrzeja Stanisława Kostkę Załuskiego w 1753 r. potwierdziła nadzwyczajność doznawanych w Studziance łask.
Proboszcz